لوله نیز مانند سایر تجهیزات و محصولات دارای یکسری مشخصات می باشد. در این مطلب قصد داریم شما را با مشخصات لوله کشی آشنا کنیم؛ پس با ما همراه باشید. مشخصات لوله سیستم های مختلفی دارد. این سیستم ها عبارتند از:

سیستم‌‏های نام‌گذاری لوله‌‏ها عبارتند از:

IPS (Iron Pipe Size): سیستمی که در قدیم استفاده می‌‏شد که لوله‏‌ کشی ها طبق سایز داخلی‏شان و بر حسب اینچ نام‌گذاری می‏‌شدند؛ برای مثال: IPS6 یعنی لوله‏‌ای با سایز داخلی 6 اینچ.

NPS (Nominal Pipe Size): با گسترش علم متالورژی و کشف آلیاژهای مختلف، دستیابی به استحکام لازم با ضخامت‏‌های کمتر میسر شد که در نتیجه یک روش جدید به نام nominal pipe size برای مشخص کردن سایز و ضخامت لوله‏‌ها ایجاد شد. در این روش واژه‌‏ی Sch جهت بیان ضخامت لوله‌‏ها استفاده می‏‌شود. این روش فاقد قاعده ابعادی (dimensionless) می‌‏باشد، بدین معنا که NPS2 بیانگر لوله‌‏ای است که سایز تقریبی آن 2 اینچ است و این لوله با قطر اسمی 2 اینچ دارای قطر خارجیِ حقیقی (actual) برابر با 375/2 اینچ است.

لوله‏‌ها از نظر آرایش انتهایی عبارتند از:

مسطح (plain end-P.E)



پخ‌‏زده (beveled end-B.E)



رزوه شده‏‌ی و کوپلینگ‌‏دار (threaded & coupled-T & C)

روش‏‌های رایج اتصال لوله‏‌ها عبارتند از:

جوش لب به لب (butt welded): در این روش که به روش جوش لب به لب معروف است دو لوله در راستای هم قرار داده می‏‌شوند و در فاصله‌‏ی مناسبی از یکدیگر خال‏‌جوش خورده و سپس توسط جوشی پیوسته به هم متصل می‏‌شوند که به این عملیات چفت‏‌سازی و یا fitup گفته می‏‌شود. روش‏‌های جوشکاری و تعداد لایه‏‌های جوش که اصطلاحا پاس جوش نامیده می‌‏شود، بسته به نوع فلز و شرایط کاری آن در مدارک مخصوصی توضیح داده می‏‌شود. اتصالات نیز از مشخصات لوله کشی به حساب می شود.

جوش ساکتی (socket welded): دراین نوع اتصال یکی از لوله‏‌ها در داخل اتصالات دیگر قرار گرفته و دور تا دور آن با فلز جوش پر می‏‌شود. در این نوع اتصال انتهای لوله‏‌ها صاف ساخته می‏‌شود.



پیچی (screwed)



فلنج پیچ‌‏دار (bolted flange)

سايزهای رايج لوله‌‏ها ترسیم جدول در وب

لوله‏‌ها دارای OD مشخصی می‌‏باشند، هر چند که ضخامت آن‏‌ها متفاوت باشد. یک لوله با قطر اسمی ثابت برای ضخامت‏‌های متفاوت، قطر خارجی آن یکسان است. به عنوان مثال: قطر خارجی (OD) لوله‌‏ای 8 اینچ با Sch40، Sch60 و ... یکسان بوده و برابر با 625/8 اینچ می‏‌باشد. تا سایز NPS≤12، قطر اسمی (NPS) و  قطر خارجی (OD)  لوله‌‏ها یکسان نمی‏‌باشند و قطر خارجی بیشتر از قطر اسمی (OD>NPS) است. به عنوان مثال لوله‌‏ای با قطر اسمی 10 اینچ، OD آن برابر با 750/10 اینچ می‏‌باشد. از سایز 14 اینچ به بعد (NPS≥14)، قطر خارجی لوله (OD) با قطر اسمی (NPS) یکسان است. سایزهای رایج لوله‏‌ها عبارتند از:

1/8", ¼", 3/8", ½", ¾", 1", 1-1/4", 1-1/2", 2", 2-1/2", 3", 3-1/2", 4", 5", 6", 8", 10", 12", 14", 16", 18", 20", 22", 24", 26", 28", 30", 32", 34", 36", 38", 40", 42", 44", 46", 48".

مشخصات ابعادی لوله‏‌ها عبارتند از:

NPS (Nominal Pipe Size): قطر اسمی
ID (Internal Diameter): قطر داخلی
OD (Outside Diameter): قطر خارجی
Sch (Schedule): کلاسه ضخامت
(Wall Thickness) t: ضخامت
L (Length): طول
End Preparation: آرایش سر لوله

روش‏‌های بيان ضخامت لوله‏‌ها:

برای سهولت در تجارت لوله‌‏ها، از کلاسه ضخامت لوله استفاده می‌شود. روش‏‌های بیان ضخامت لوله (pipe wall thickness) عبارتند از:

ANSI (American National Institute) (عدد اسکجوال): برای مثال، Sch40 بیانگر لوله‌‏ای با ضخامت 9.27 mm است که مقدار P/S حدودا 1000 است (P: فشار سرویس و S: تنش مجاز متریال در دمای سرویس). عدد اسکجوال شامل 5, 10, 20, 30, STD, 40, 60, 80, 100, 120, 140, 160, XS, XXS است.

استانداردهای ASME برای بیان ضخامت لوله‌‏ها عبارتند از:

ASME B36.10M: welded and seamless wrought steel pipe
ASME B36.19M: stainless steel pipe

حرف S بیانگر اسکجوال لوله‏‌های استنلس استیل مطابق با استاندارد ASME B 36.19 می‏‌باشد و هنگام بیان عدد schedule برای لوله‏‌های استنلس استیل، باید بعد از schedule از سیمبل S استفاده شود؛ مانند: 5S، 10S، 40S و 80S. لوله‏‌های کربن استیل و استنلس استیل ممکن است در اسکجوالِ یکسان دارای ضخامت‏‌های متفاوتی باشند، لذا مراجعه به استاندارد هر کدام به صورت جداگانه الزامی است. در لوله‏‌های سایز NPS12 تا NPS24، رده‏‌ی وزنی STD دارای ضخامت ثابت و برابر با 9.35 mm است. برخی از سایزها تمامی ضخامت‏‌ها را ندارند و برخی از سایزها فاقد برخی از ضخامت‏‌ها می‌‏باشند.  مشخصات لوله شامل برخی از استاندارد ها نیز می باشد.

برای مثال: استاندارد (ASME B36.19 Stainless Steel Pipe) تمامی سایزها را پوشش نمی‌‏دهد، به همین دلیل در این سایزها از استاندارد (ASME B36.10) استفاده می‏‌شود.
ASME & ASTM (Manufactures Weights) (رده‌‏ی وزنی): در ابتدا لوله‏‌ها با یک ضخامت مشخص تولید و سپس تحت عنوان استاندارد (Standard-STD) و وزن استاندارد (Standard Weight-STD.W) نام‌گذاری می‏‌شدند. با افزایش فشار سیالات، استانداردهای فوق‏‌العاده قوی (Extra Strong-XS و Double Extra Strong-XXS) و فوق‌‏العاده سنگین (Extra Heavy-XH و Double Extra Heavy-XXH) به وجود آمدند.

API-5L: ضخامت‏‌هایی که در عدد اسکجوال و رده‌‏ی وزنی تعریف نشده‏‌اند، سایزهای استاندارد شده جهت کاربرد در استاندارد API-5L هستند. ضخامت‏‌های استاندارد API-5L در ASME B36.10 ذکر شده است.

روش كدينگ

در این روش ابتدا استاندارد معرفی شده و سپس گرید لوله‌‏ها بر اساس حداکثر تنش نقطه‏‌ی تسلیم معرفی می‏‌شوند و لوله‌‏ها را با گریدهای A, B, X42, X46, X52, X56, X60, X65, X70, U89, U100 مشخص می‌‏کنند. که جزو مشخصات لوله کشی به حساب می آیند.

برای مثال: لوله‌‏ای با مشخصات API-5LS-X60 لوله‌‏ای است كه به صورت اسپيرال ساخته شده و مقاومت تنشِ تسليم آن برابر با 60000 psi است.

برای کسب اطلاعات درباره خرید لوله غیر آهنی کلیک کنید.

سیستم بین‏‌المللی شماره‌‏گذاری (Unified Numbering System-UNS) یک استاندارد نیست زیرا به متد ساخت اشاره ندارد، بلکه صرفا جهت اشاره‏‌ی دقیق به ترکیب آنالیز شیمیایی متریال به کار می‏‌رود. آلیاژهای مهندسی از تنوع بسیار زیادی برخوردار هستند و بعضا اشاره‏‌ی دقیق به آلیاژ مورد نیاز می‌‏باشد.

نکات مهم در ارتباط لوله عبارتند از:

توجه داشته باشید که عدد DN و OD با هم یکسان نمی‌‏باشند. به طور مثال همان‏‌گونه که در جداول آورده شده است لوله‏‌ی DN 150 دارای OD برابر با 168.3 میلی‏متر می‏‌باشد.
رده وزنی XXS با هیچ عدد Sch هم‌خوانی ندارد و اینکه الزاما با Sch 160 مقایسه می‏‌گردد یک اشتباه است. رده وزنی XXS حداکثر تا سایز NPS12 موجود است.
توجه داشته باشید که در سایزهای مختلف OD هرگز تغییر نمی‏‌کند و تغییر در ضخامت با تغییر در قطر داخلی همراه می‏‌باشد.
برای سایزهای بالاتر از 10 اینچ تمامی لوله‏‌ها با کلاسه ضخامت STD دارای ضخامت mm 9.53 (3/8") خواهند بود.
برای سایزهای بالاتر از 8 اینچ تمامی لوله‌‏ها با کلاسه ضخامت XS دارای ضخامت mm 12.7 (1/2") خواهند بود. 
سایزهای لوله 8/1– 4/1– 8/3– 2/1 معمولا جهت خطوط ابزار دقیق (instrument) کاربرد بیشتری دارند.
روش صحیح بیان سایز لوله به صورت NPS 4 و یا DN 50 می‌‏باشد و لذا "NPS4  و یا DN50mm اشتباه است.
در نسخه‏‌های قدیمی‏‌تر API Specification 5L جدول سایزهای استاندارد در خود مدرک آورده می‌‏شود.
به لوله‌‏های ضخامت بالا نظیر Sch 120, 140, 160, XXS لوله‌‏های heavy wall نیز گفته می‏‌شود.
سایز لوله ½ جهت خطوط گرمایشی (تریسر بخار-steam tracing) بسیار پرکاربرد می‌‏باشد.
در سایزهای بین NPS 36 تا NPS48 فقط لوله در رده وزنی STD و  XSو API موجود است.
Sch حداکثر تا سایز NPS36 کاربرد دارد و در سایزهای بزرگتر Sch بیان نمی‏‌گردد.
تا سایز  NPS≤10" کلاسه‌‏های ضخامت STD و Sch 40 یکسان هستند.
تا سایز NPS≤8" کلاسه‏‌های ضخامت XS و Sch 80 یکسان هستند. 
در مکاتبات و نقشه ها استفاده از سیستم نام‌گذاری NPS رایج‌‏تر است.
تنها برای سایز 10 اینچ کلاسه ضخامت XS برابر Sch 60 است.
تا سایز 10 اینچ رده وزنی STD با Sch 40 برابر می‏‌باشد.
تا سایز 8 اینچ رده وزنی XS با Sch 80 برابر می‌‏باشد.
کلاسه ضخامت XXS تنها تا سایز 12 اینچ وجود دارد.
Sch160 حداکثر تا سایز NPS24 موجود است.